'De dood in Venetië' van Luchino Visconti, naar Thomas Mann, te zien via Canvas (België 2)

Eros en Thanatos — Liefde en dood
In de nacht van zaterdag 16 op zondag 17 december presenteert de Nederlandstalige televisiezender België 2, tegenwoordig bekend onder de naam Canvas, in principe tussen 23:15 uur en 01:25 uur de speelfilm Death in Venice (met tussen haken de Italiaanse titel Morte a Venezia) en daarmee wordt bedoeld de speelfilm die de Italiaanse grootmeester van het witte doek, Luchino Visconti (1906-1976) — die ook Hertog van Modrone is — in 1971 met een internationale bezetting heeft gemaakt naar aanleiding van de novelle uit 1912, Der Tod in Venedig [1], van de Nobelprijswinnaar voor Literatuur van 1929, Thomas Mann (1875-1955). De hoofdrol wordt vertolkt door de Britse acteur Dirk Bogarde [2] die Gustav von Aschenbach uitbeeldt, bijgestaan door Björn Andrésen [3], die de rol van de jonge Tadzio voor zijn rekening neemt, en Sylvana Mangano [4] een van Visconti's favoriete actrices, die de moeder van Tadzio speelt.

Oorspronkelijke versie
Hoewel het in dit geval om een versie met Nederlandse ondertitels gaat — bij waarlijk culturele films bieden zelfs Arte en de BBC dikwijls ondertitelde films aan in plaats van die extreem weerzinwekkende, en niet zelden letterlijk onpasselijk makende (en dus ook heel nadrukkelijk te mijden) nagesynchroniseerde versies—, is er toch nog sprake van enige nasynchronisatie, doordat Visconti zijn 'acteursmateriaal' uit verschillende landen heeft gehaald, waar de bijbehorende talen wel een blokkade hebben gevormd voor een eenheid. De film is voorzien van stereofonisch geluid en wordt in breedbeeld uitgezonden.
De muziek is van Gustav Mahler, die in de filmversie in wezen ook model staat voor professor Gustav von Aschenbach, al heeft Thomas Mann het in zijn novelle niet over een componist maar over een vooraanstaande schrijver van literaire bloemlezingen voor schoolgebruik, die kort tevoren is onderscheiden en daarom dat von voor zijn naam heeft. Voor het overige kan deze film gelden als een van de al te weinige geslaagde verfilmingen van een oorspronkelijke tekst. Ondanks de beroepswijziging die de protagonist heeft ondergaan, is de sfeer grotendeels gelijk aan die van Thomas Mann en slaagt de gekozen muziek erin een diversiteit aan emoties bij de kijker los te maken. Visconti heeft een welswaar zeer erotisch geladen, maar nadrukkelijk activerend meesterwerk kunnen realiseren, mede dankzij het schitterende camerawerk van Pasquale de Santis.
De themamuziek is het Adagietto uit de Vijfde Symfonie van Gustav Mahler, die als gevolg van deze film enorm populair is geworden, en door de verschillende geluidsdragers (toen nog grammofoonplaten) producerende firma's vanzelfsprekend ook met Death in Venice op de hoes en in de reclames werd aangekondigd.
__________
[1] op zaterdag 21 april is op de fin de siècle-website All art is quite useless van Rond 1900.nl ook nog een bijdrage opgenomen over de adaptatie van dit boek voor een opera door de Engelse componist Benjamin Britten.
[2] Dirk Bogarde (1921-1999), die in werkelijkheid Derek Jules Gaspard Ulric Niven van den Bogaerde heette, onthulde bij de presentatie van zijn eerste roman, A Gentle Occupation, in 1980 in ons land dat hij zelfs nog Nederlandse achtergronden heeft in de familienaam Van den Boogaerde.
[3] Björn Johann Andrésen is niet alleen acteur, maar tevens musicus. Hij werd in 1955 in Stockholm geboren, had weliswaar al in 1970 in een film gespeeld, maar werd over de hele wereld bekend, zo niet beroemd, door zijn optreden als Tadzio in Visconti's film, een jaar later. Voor deze acteur heeft het vertolken van een sterk homo-erotisch beladen rol flink wat negagtieve gevolgen gehad, en het odium van homoseksualiteit — alsof het in een normaal functionerende wereld een odium zou mogen zijn — heeft hem lang vervolgd, ondanks zijn leven met vrouw en dochter. Iemand die een moordenaar speelt, wordt nimmer door de roddel- en lasterbladen en door andersoortige monsters zonder waarde achtervolgd met de vraag of hij in het werkelijke leven ook een moordenaar is, en geen van de vertolkers van heteroseksuele rollen wordt geteisterd met vragen over eventuele heteroseksualiteit in het ware leven. Dat waren, zijn en blijven de uitwassen van de Perversie van het (niet kunnen) Denken.
[4] Sylvana Mangano, in 1930 geboren te Rome, stierf in 1989 te Madrid. Naast haar rollen in films van Visconti vertolkte ze eveneens een vooraanstaande rol in Teorema (1968) van Pier Paolo Pasolini (1922-1968). Haar debuut maakte ze in 1945 in Le jugement dernier, doch haar doorbraak kwam in 1949 met Riso amaro (Bittere rijst).
____________
Afbeeldingen
1. Luchino Visconti, de Italiaanse regisseur van De dood in Venetië.
2. Gustav Mahler, tekening van Jarko Aikens, Groningen, 1986. Collectie Heinz Wallisch.
3. De schrijver van de oorspronkelijke novelle uit 1912, Thomas Mann.
4. Björn Andrésen als Tadzio in de film De dood in Venetië.