Intolerance — zwijgende film uit 1916 op Arte-tv

Een hele zit: drie uur
Vanaf de late avond van maandag 26 januari, tot redelijk diep in de nacht op dinsdag de 27ste van die maand — om precies te zijn tussen 23:25 uur en 02:25 uur — kunt u op de Frans-Duitse cultuurzender Arte een vertoning volgen van de zwijgende film Intolerance: Love's struggle throughout the ages, gerealiseerd in 1916 door David Lewelyn Wark Griffith (1875-1948), die bekendheid heeft gehouden met alleen de intitialen D.W. voor zijn familienaam.
Griffith was de zoon van een generaal uit de Amerikaanse burgeroorlog, die overleed toen David tien jaar was, waardoor hij voor zichzelf moest zorgen. Nadat hij diverse baantjes had uitgeprobeerd, sloot hij zich aan bij reizende toneelgezelschap die het moesten hebben van melodrama's. Daar heeft hij ongetwijfeld heel goed opgelet en zo veel geleerd, want toen hij eenmaal zelf een toneelstuk had geschreven, verkocht hij dat voor de gigantische som van duizend dollar. Dat leek het begin te worden van een briljante carrière, en daarom vestigde hij zich in de Grote Stad aan de Hudson, maar als tonelist heeft hij het niet verder gebracht dan veelbelovendheid. Daarom is hij eerst maar acteur geworden, al bood die geheel nieuwe wereld van de pas 'ontdekte' film heel wat meer mogelijkheden. Griffith zag wel iets in de zogeheten photoplays [1], en die ging hij regisseren. In een jaar of zeven tijd draaide hij 450 korte films voor de Biograph Company.

Speelfilms
Die enorme productie stelde Griffith ook in staat met allerlei nieuwe mogelijkheden te experimenteren. In 1911 realiseerde hij de eerste speelfilm waarvoor twee rollen waren benodigd: Enoch Arden naar het gelijknamige gedicht uit 1864 van de Britse poet laureate Alfred Lord Tennyson (1809-1892). Twee jaar daarna kreeg hij helaas problemen met zijn volgende speelfilm op vier rollen: Judith Bethulia; dat vond de maatschappij een te omvangrijk product en daarom weigerde men die rolprent te distribueren. De regisseur zelf was echter volkomen overtuigd van het succes dat lange speelfilms te beurt zou vallen, en daarom richtte hij in 1915 zelf een filmmaatschappij op: Triangle. Met eigen geld maakte hij toen de film Birth of a Nation, waar men beslist de nodige kritiek op kan hebben vanwege de racistische elementen erin. De film werd echter door vijfentwintig miljoen mensen gezien, en dat was een ongekend aantal, maar daarbij moet wel worden bedacht dat het voor velen van hen de eerste film was die ze hebben bezocht. Dat product leverde enige miljoenen dollar op. Het volgende project, in 1916, werd Intolerance. Dat mislukte echter volkomen en een jaar later ging Griffith' maatschappij failliet. Maar de man bleef niet stilzitten en ging toen aan het werk bij een tak van Paramount: Artcraft. In de jaren 1919 en 1920 was hij nog werkzaam voor First National. Daarna heeft hij — samen met Charlie Chaplin, Mary Pickford en Douglas Fairbanks de maatschappij United Artists opgericht.

Het verhaal in viervoud
Zijn omvangrijkste product uit die jaren is de bijna drie uur durende speelfilm Intolerance. Hierin wordt een overzicht gegeven van de valkuilen die voor de liefde zijn gespannen in de loop van de historie. Griffith doet dat aan de hand van vier verhalen, die een tijd van twee en een half millennium omspannen: van The Babylonian in circa 539 voor onze jaartelling, tot en met een verhaal uit 1914, Modern America. Daartussen liggen nog twee geschiedenissen waarvan de ene in het jaar 27 speelt van en de kruisiging van Jezus Christus verhaalt in The Judean. Dan wordt er een enorme sprong gemaakt naar het jaar 1572 in Frankrijk waar toen de Sint Bartholomeusnacht heeft plaastgehad in The French Renaissance. Intolerantie alom.
De verhalen zijn echter niet streng gescheiden, maar lopen ten dele parallel, hetgeen niet alleen de vaste lijn der menselijke intolerantie in de loop van de historie aangeeft, maar tevens de psychologische aspecten van het menselijk handelen moet belichten: een fenomeen dat ook alleen maar andere uiterlijke kenmerken heeft gekregen — en zelfs dat slechts ten dele —, maar in wezen ongewijzigd is gebleven.
Het verhaal gaat dat Griffith nog een vijfde geschiedenis had willen inlassen over de intolerantie jegens de Griekse filosoof Socrates, dat weliswaar prima zou hebben gepast binnen dit kader, doch dat zich in ongeveer dezelfde periode als het Babylonische verhaal afspeelt.


Vier ton werd twee miljoen
Het is een gigantische productie geworden, die, naar schatting, in totaal meer dan twee miljoen dollar heeft gekost, hetgeen, volgens insiders, nu twintig keer zoveel zou moeten zijn. De som die vooraf was uitgetrokken, bedroeg nog geen vier honderd duizend dollar.
Monumentale decors, weelderige kostuums, die nog nooit iemand in de filmwereld van de VS had aangedurfd en tal van andere, aan het megalomane grenzende elementen kenmerken deze film.
De naam D. W. Griffith komen we niet alleen tegen als regisseur en producent, maar ook in de lijst van schrijvers, die teksten hebben geleverd of wier teksten zijn gebruikt. Daaronder vinden we bekende figuren van geheel uiteenlopende aard, variërend van de dichter Walt Whitman (1819-1892) tot en met schrijfster Anita Loos (1888-1981) die onsterfelijk is gebleven door haar, eveneens verfilmde, roman Mannen houden van blondjes.
Tussen de spelers vinden we niet alleen Mae Marsh en Lilian Gish, wier namen lange tijd een begrip zijn gebleven, maar tevens de toentertijd met enige faam bedachte Madame Sul-Te-Wan. Ook Constance Talmadge is iemand die in latere jaren nog wel enige malen zal opduiken.
Bij de heren zien we onder anderen de latere compagnon van Griffith — Douglas Fairbanks — en King Victor, Robert Herron en Gino Corrado.
De rolprent is op 5 september 1916 beschikbaar gekomen.
Over de lengte van de film lopen de gegevens uiteen. Voor de versie die gewoonlijk wordt vertoond, staan 163 minuten. In Spanje wordt echter veertig minuten minder aangegeven. Een Britse versie telt 178 minuten.
__________
[1] Photoplay: het woord spreekt eigenlijk voor zich; een verhaal in de vorm van foto's, zoals die later ook in de vorm van gedrukte romans in foto's de ronde hebben gedaan, en hier en daar nog wel doen.
____________
Afbeeldingen
1. Theaterposter voor de film Intolerance.
2. Regisseur David Lewelyn Wark Griffith.
3. Scène uit Intolerance met Lilian Gish.
4. Acteur Douglas Fairbanks (1883-1939) kreeg bekendheid als Zorro, Robin Hood, als één der drie musketiers en als Don Juan.

Geissendörfers Zauberberg-verfilming uit 1982 de komende twee weken driemaal via Arte-televisie

Filmversie van literaire mijlpaal
Op zondag 25 januari zal, 's avonds tussen 20:15 uur en 22:45 uur via Arte-televisie, de uit 1982 stammende verfilming, door de in 1941 geboren Duitse regisseur Hans W. Geissendörfer, van de roman Der Zauberberg uit 1924 door Thomas Mann (1875-1955) worden uitgezonden in het kader van Arte's Themenabend Die geheime Welt der Sanatorien, over onder meer de onuitroeibare mythes die nog altijd zijn blijven bestaan rondom het fenomeen sanatoria.
Van deze verfilming bestaat echter ook een versie als televisieserie met een totale lengte van zeven uur. Die is in ieder geval door een van de Duitse kijkbuisnetten omstreeks Pasen 1984 uitgezonden. De filmversie van Der Zauberberg zal door Arte nog tweemaal worden herhaald: de eerste keer op vrijdag 30 januari, 's middags tussen 14:30 uur en 16:55 uur en dan nog op donderdag 5 februari, eveneens 's middags, maar dan vanaf 14:25 uur.

Plattelandsjongen zoekt het hogere
De film verhaalt in beknopte vorm de avonturen van de "middelmatige jongeman" Hans Castorp, afkomstig van het Duitse platteland, die zijn neef in de longenkliniek van Davos een bezoek van drie weken wil brengen — maar daar vervolgens, door een reeks van verwikkelingen die het Noodlot voor hem in petto heeft, zeven jaar blijft, deels als toeschouwer van, deels als intens betrokkene bij de gebeurtenissen op deze 'Olympos' waar goden, halfgoden en, niet te vergeten, mindere goden alle(n) hun wensen en verlangens via de wetmatigheid van manipulatieve spelletjes doordrijven, respectievelijk tot het uiterste trachten dit te bewerkstelligen.

Bezetting
Net als in het boek zelf, waar het sanatorium door een internationale patiënten-'bezetting' wordt gekenmerkt, is Geissendörfers rolprent een veelzijdige coproductie geworden met Amerikaanse, Duitse, Franse en Italiaanse deelname. Dat heeft niet alleen het voordeel van een sterbezetting die ver buiten de eigen grenzen afkomstig was maar tevens invloed zal hebben (gehad) op de belangstelling in de deelnemende naties. Van alle grootheden, die van verre kwamen, noemen we hier Rod Steiger (1925-2002), die de 'Hollander' met de aanduiding mienheer Peerperkorn uitbeeldt; verder zien we Charles Aznavour, Marie-France Pisier, Flavio Bucci en tal van anderen. De hoofdrol — die van neef Hans Castorp — wordt gespeeld door Christoph Eichhorn; Hans Christian Blech (1915-1993) is de Oberarzt van 'Davos' en Alexander Radzun moet de zieke neef spelen die al enige tijd in Davos verblijft en daar Hans Castorp op bezoek krijgt.
Dat internationale element in de rolbezetting biedt echter niet alleen voordelen. Al die niet-Duitsers flitsen over het witte doek — en in dit geval over het huiskamerscherm — met nagesynchroniseerde teksten. Als je voor die aspecten van zo'n productie in ernstige mate allergisch bent, zijn sommige scènes bepaald geen pretje, hoe goed ze filmisch ook in elkaar mogen zitten.

Kenneth Branaghs filmversie van As you like it

Late night movie
Kort voor middernacht, op zaterdag 24 januari, vergast BBC Two Television de mensen die daar zin in mochten hebben, op de verfilming uit 2006 van de romantische komedie As you like it uit 1623 door de Engelstalige bard aller barden — die nog altijd even omstreden is als tevoren, zo niet aan nog meer twijfels en lasterlijkheden wordt onderworpen dan dat tot nu toe het geval was — William Shakespeare (1564-1616). De film is een Amerikaans-Britse coproductie onder regie van de van oorsprong Ierse acteur Kenneth Branagh, die zich in die hoedanigheid al over meer stukken van de super-poëet heeft ontfermd. In de belangrijkste rollen treden voor het voetlicht Alfred Molina, Bryce Dallas Howard en David Oyelowo.
Rosalind is de dochter van een verbannen koning, en zoals dat zelfs met koningsdochters gebeurt, raakte ook zij verliefd, en wel op ene Orlando, die de zoon is van één van 's konings hovelingen.
De uitzending van de film begint om 23:45 uur onze tijd en eindigt in de nacht op zondag 25 januari om 01:50 uur.

Buster Keaton, zwijgende Sherlock Junior (1924)

Hoog genoteerd
De zwijgende film Sherlock Jr., gedraaid in 1924 door Buster Keaton, die zelf de hoofdrol vervult, is opgenomen in een lijst met Grappigste Films aller Tijden van het American Film Institute, en figureert daar op plaats 62.


In deze rolprent, die als één der beste van Buster Keaton geldt, speelt hij een cameraman, die plotseling wordt geconfronteerd met de beschuldiging dat hij het horloge van de vader van en vriendin zou hebben gestolen. Dat past helemaal niet in zijn kraam, aangezien hij juist haar een huwelijksaanzoek wilde doen. Het 'geluk' is echter met hem en hij valt in slaap: dan droomt hij dat hij Sherlock Holmes is, die het mysterie wel even zal oplossen. En terwijl de beschuldigde in Morpheus' armen de bevredigende beelden ziet langstrekken — want wie wil nu niet graag Sherlock Holmes zijn —, ontdekt zijn vriendin dat het juist de aartsvijand van haar geliefde is geweest die dat horloge heeft ontvreemd en doet zij zelf pogingen om de waarheid aan het licht te brengen.

Met orgelbegeleiding
Deze film wordt, onder meer, op vrijdag 23 januari 2009 in de Lutherse Kerk in Groningen vertoond, als aanvulling op de Franse avantgardistische rolprent Métilmontant van Dimitri Kirsanov, uit dezelfde periode. Beide films worden begeleid door live-orgelmuziek, gespeeld door Joost Langeveld, die zich, onder meer, heeft toegelegd op de thematiek van muziek, passend bij zwijgende films.
Over de film Métilmontant die voor de pauze wordt vertoond, valt meer te lezen in een artikel, eveneens van heden, op onze zustersite Cultuur in Groningen en omgeving.
____________
Afbeeldingen
1. Theaterposter voor de zwijgende film Sherlock Jr.
2. Regisseur en acteur Buster Keaton.

Vierde verfilming van De Graaf van Monte Christo

Op BBC One-tv
Om 23:35 uur, onze tijd, begint, maandag op 19 januari via BBC One Television de uitzending van de speelfilm The Count of Monte Cristo. Het is een avonturenfilm van Kevin Reynolds naar de lijvige roman van Alexandre Dumas senior (1802-1870), die in de jaren 1844-45 in twaalf afleveringen is verschenen, mede onder druk van het enorme succes van De drie Musketiers in 1844.
De nieuwste rolprent uit 2002 is een Brits-Amerikaans-Ierse coproductie, welke de vierde omzetting op celluloid van de stof, die reeds eerder in tal van varianten tot de verbeelding heeft gesproken.
De eerste keer dat het verhaal van de in vele opzichten mishandelde graaf op het witte doek is verschenen, was in 1934 met de toen al beroemde Robert Donat in de hoofdrol. Veertig jaar later verscheen de verfilming met weer een in die periode internationaal bekende acteur: Richard Chamberlain. Enige jaren voordat Kevin Reynolds zich aan het verhaal heeft gewaagd, was er in Frankrijk een televisieserie gerealiseerd, die onder alle omstandigheden succesvol moest worden omdat Gérard Depardieu de rol van Monte Christo heeft uitgebeeld.

Ruim twee uur
De rol van het geïncarneerde kwaad in de nieuwste verflming wordt gespeeld door Guy Pearce; de protagonist van de geschiedenis is toebedeeld aan James Caviezel, die is geboren in1968 en eeuwige faam heeft behaald met zijn Jezus-vertolking in The Passion of Christ. Voor de rest zien we nog een aantal acteurs met meer dan een vage reputatie voorbijtrekken, zoals Luis Guzman, James Frain, Dagmara Dominczyk, Richard Harris en Michael Wincott.
Men kan een verhaal met zo veel geburtenissen op tal van manieren en in diverse lengtes voor het witte doek of het huiskamerscherm, dan wel voor de planken bewerken, en in die laatste voorstelling van het verhaal kan dat als drama dan wel als musical.
De film van Kevin Reynolds duurt iets meer dan twee uur, zodat de dinsdag ruimschoots is uitgebroken wanneer de afloop van het spannende verhaal aan alle kijkers is vertoond.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van het omslag van een Nederlandse bewerking van de roman, uitgegeven voor derden, door Foresta in Groningen medio jaren zeventig, daarbij inspelend op de verfilming met Richard Chamberlain. Het boek is voorzien van 244 — veelal paginagrote — gravures die zijn overgenomen van de boekuitgave uit 1855.
2. De acteur James Caviezel, die in Kevin Reynolds bewerking van Papa Dumas' teksten de rol van Monte Christo uitbeeldt.

Romantisch drama The horse whisperer op BBC 1

Kijken in de ziel van een paard
Het budget van de film The horse whisperer uit 1998 wordt geschat op zo'n zestig miljoen dollar. Een bovengemiddelde hoeveelheid geld voor die tijd, maar het is dan ook een rolprent geworden met bijna de dubbele lengte — 170 minuten — van een gemiddelde speelfilm.


De film werd geregisseerd door Robert Reford, die tevens een van de hoofdrollen voor zijn rekening neemt en daarin wordt bijgestaan door Kristin Scott Thomas, Dianne West, Scarlet Johansson en Sam Neill.
Het verhaal is gebaseerd op de gelijknamige roman uit 1995 van de in 1950 geboren Engelse journalist, scriptschrijver en romancier Nick Evans. Het draaiboek naar dit verhaal werd samengesteld door Ezric Roth en Richard LaGravenese.

Kijken in de ziel van de begeleider van het paard
In dit verhaal speelt Robert Redford de figuur van Tom Booker, die als 'paardenfluisteraar' tot in de ziel van een dier kan kijken en veel daar eventueel aangetroffen schade kan beperken. De man zelf is echter van mening dat hij niets anders doet dan paarden te ondersteunen bij de problemen die deze dieren ondervinden in de omgang met mensen.
Een vrouw, stadmens door en door, maar die wel inziet dat haar paard en haar dochter in ernstige mate getraumatiseerd zijn, neemt die beiden op sleeptouw en dan voltrekt zich het romantische drama doordat de stadsmens gefascineerd raakt door de eenvoud en daarbij behorende wijsheid van de plattelander.
De filmbeelden zijn gerealiseerd door Robert Richardson; de muziek werd gecomponeerd door Thomas Newman en Gwil Owen.
BBC One Television zendt deze film uit op zondag 11 januari, tussen 16:20 uur 's middags en 19:00 uur 's avonds onze tijd.
____________
Afbeeldingen
1. Filmposter van The horse whisperer.
2. Acteur Robert Redford in jongere jaren. (Zonder jaartal.)

Speelfilm The Hours woensdagavond op Canvas

Inventief geconstrueerde verhaallijn
Canvas, het tweede Nederlandstalige Belgische televisieprogramma, presenteert op woensdag 7 januari in het avondprogramma — tussen 20:40 uur en 22:35 uur — de speelfilm The hours uit 2002. Dit drama van Stephen Daldry is een Amerikaans-Engelse coproductie, gebaseerd op het bekendste boek, de roman met dezefde titel, van de Amerikaanse Pulitzer-Prijswinnaar Michael Cunningham (die is geboren in 1952). In dat boek, en vervolgens in de film, wordt een waarderende buiging gemaakt in de richting van de Engelse schrijfster Virginia Woolf (1882-1941): de drie protagonisten hebben allen een, zij het verschillende, band met haar boek Mrs. Dalloway, dat in 1925 is verschenen.
Een enkele bron meldt dat de film van Stephen Daldry pas in december 2003 in première is gegaan.

Drie protagonisten
In het inventief geconstrueerde verhaal komen we allereerst Virginina Woolf zelf tegen, gespeeld door Nicole Kidman — met een totaal ander voorkomen en dito uitstraling dan in de meeste van haar dikwijls als glansrollen gekwalificeerde rollen —, die in de jaren twintig van de vorige eeuw aan de genoemde roman schrijft, maar tegelijkertijd zwaar gebukt gaat onder een depressie; dit ondanks de intense liefde voor haar man Leonard, die in de film gestalte krijgt door Stephen Dillane.
De huisvrouw Laura — die wordt uitgebeeld door Julianne Moore — die zich in de jaren vijftig totaal ingesnoerd voelt door de eisen die 'de maatschappij' aan haar stelt, herkent veel van zichzelf in de roman Mrs. Dalloway.
En dan is er nog Clarissa Vaughn — een rol van Meryl Streep, die hier nu eens niet zo onuitstaanbaar is als doorgaans het geval is —, die een Clarissa Dalloway après la lettre uitbeeldt. Tijdens de voorbereidingen voor een feestje overdenkt ze de keuzes die ze in het leven heeft gemaakt.
De drie verhaallijnen zijn intens met elkaar verweven, maar dat leidt nergens tot onoverzichtelijkheid. En dat is niet alleen een compliment aan de auteur van het boek, doch tevens aan de regisseur en de knap uitgebeelde karakters.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van een der edities van The hours uit 1998, van Michael Cunningham.
2. Voorkant van de Granada paperbackeditie van Mrs. Dalloway, uit 1978.

Thomas Mann-verfilming uit 1959 op ARD/Das Erste

Een halve eeuw geleden opgenomen
Begin volgende week, in de nacht van maandag 5 op dinsdag 6 januari — tussen 01:05 uur en 03:30 uur — wordt, op het eerste publieke Duitse televisienet ARD/Das Erste, een herhaling gepresenteerd van de, gedurende de afgelopen halve eeuw, reeds vaker vertoonde verfilming van Thomas Manns roman Buddenbrooks uit 1959, welke de afgelopen jaren zowel door Arte-televisie, alsook door het, met de ARD in concurrentie verkerende, Zweite Deutsche Fernsehen werd uitgezonden.
Uitgebreide informatie over deze zwart/wit-productie kunt u vinden in een artikel dat ik heden op het fin de siècle-weblog All art is quite useless van Rond1900.nl heb gepubliceerd.
Het meest opmerkelijke aan deze productie is wel dat Thomas Manns dochter Erika (1905-1969) heeft meegeschreven aan het draaiboek en daarvoor een hier en daar ingrijpende bewerking van de roman van haar vader voor lief heeft genomen.