Intolerance — zwijgende film uit 1916 op Arte-tv

Een hele zit: drie uur
Vanaf de late avond van maandag 26 januari, tot redelijk diep in de nacht op dinsdag de 27ste van die maand — om precies te zijn tussen 23:25 uur en 02:25 uur — kunt u op de Frans-Duitse cultuurzender Arte een vertoning volgen van de zwijgende film Intolerance: Love's struggle throughout the ages, gerealiseerd in 1916 door David Lewelyn Wark Griffith (1875-1948), die bekendheid heeft gehouden met alleen de intitialen D.W. voor zijn familienaam.
Griffith was de zoon van een generaal uit de Amerikaanse burgeroorlog, die overleed toen David tien jaar was, waardoor hij voor zichzelf moest zorgen. Nadat hij diverse baantjes had uitgeprobeerd, sloot hij zich aan bij reizende toneelgezelschap die het moesten hebben van melodrama's. Daar heeft hij ongetwijfeld heel goed opgelet en zo veel geleerd, want toen hij eenmaal zelf een toneelstuk had geschreven, verkocht hij dat voor de gigantische som van duizend dollar. Dat leek het begin te worden van een briljante carrière, en daarom vestigde hij zich in de Grote Stad aan de Hudson, maar als tonelist heeft hij het niet verder gebracht dan veelbelovendheid. Daarom is hij eerst maar acteur geworden, al bood die geheel nieuwe wereld van de pas 'ontdekte' film heel wat meer mogelijkheden. Griffith zag wel iets in de zogeheten photoplays [1], en die ging hij regisseren. In een jaar of zeven tijd draaide hij 450 korte films voor de Biograph Company.

Speelfilms
Die enorme productie stelde Griffith ook in staat met allerlei nieuwe mogelijkheden te experimenteren. In 1911 realiseerde hij de eerste speelfilm waarvoor twee rollen waren benodigd: Enoch Arden naar het gelijknamige gedicht uit 1864 van de Britse poet laureate Alfred Lord Tennyson (1809-1892). Twee jaar daarna kreeg hij helaas problemen met zijn volgende speelfilm op vier rollen: Judith Bethulia; dat vond de maatschappij een te omvangrijk product en daarom weigerde men die rolprent te distribueren. De regisseur zelf was echter volkomen overtuigd van het succes dat lange speelfilms te beurt zou vallen, en daarom richtte hij in 1915 zelf een filmmaatschappij op: Triangle. Met eigen geld maakte hij toen de film Birth of a Nation, waar men beslist de nodige kritiek op kan hebben vanwege de racistische elementen erin. De film werd echter door vijfentwintig miljoen mensen gezien, en dat was een ongekend aantal, maar daarbij moet wel worden bedacht dat het voor velen van hen de eerste film was die ze hebben bezocht. Dat product leverde enige miljoenen dollar op. Het volgende project, in 1916, werd Intolerance. Dat mislukte echter volkomen en een jaar later ging Griffith' maatschappij failliet. Maar de man bleef niet stilzitten en ging toen aan het werk bij een tak van Paramount: Artcraft. In de jaren 1919 en 1920 was hij nog werkzaam voor First National. Daarna heeft hij — samen met Charlie Chaplin, Mary Pickford en Douglas Fairbanks de maatschappij United Artists opgericht.

Het verhaal in viervoud
Zijn omvangrijkste product uit die jaren is de bijna drie uur durende speelfilm Intolerance. Hierin wordt een overzicht gegeven van de valkuilen die voor de liefde zijn gespannen in de loop van de historie. Griffith doet dat aan de hand van vier verhalen, die een tijd van twee en een half millennium omspannen: van The Babylonian in circa 539 voor onze jaartelling, tot en met een verhaal uit 1914, Modern America. Daartussen liggen nog twee geschiedenissen waarvan de ene in het jaar 27 speelt van en de kruisiging van Jezus Christus verhaalt in The Judean. Dan wordt er een enorme sprong gemaakt naar het jaar 1572 in Frankrijk waar toen de Sint Bartholomeusnacht heeft plaastgehad in The French Renaissance. Intolerantie alom.
De verhalen zijn echter niet streng gescheiden, maar lopen ten dele parallel, hetgeen niet alleen de vaste lijn der menselijke intolerantie in de loop van de historie aangeeft, maar tevens de psychologische aspecten van het menselijk handelen moet belichten: een fenomeen dat ook alleen maar andere uiterlijke kenmerken heeft gekregen — en zelfs dat slechts ten dele —, maar in wezen ongewijzigd is gebleven.
Het verhaal gaat dat Griffith nog een vijfde geschiedenis had willen inlassen over de intolerantie jegens de Griekse filosoof Socrates, dat weliswaar prima zou hebben gepast binnen dit kader, doch dat zich in ongeveer dezelfde periode als het Babylonische verhaal afspeelt.


Vier ton werd twee miljoen
Het is een gigantische productie geworden, die, naar schatting, in totaal meer dan twee miljoen dollar heeft gekost, hetgeen, volgens insiders, nu twintig keer zoveel zou moeten zijn. De som die vooraf was uitgetrokken, bedroeg nog geen vier honderd duizend dollar.
Monumentale decors, weelderige kostuums, die nog nooit iemand in de filmwereld van de VS had aangedurfd en tal van andere, aan het megalomane grenzende elementen kenmerken deze film.
De naam D. W. Griffith komen we niet alleen tegen als regisseur en producent, maar ook in de lijst van schrijvers, die teksten hebben geleverd of wier teksten zijn gebruikt. Daaronder vinden we bekende figuren van geheel uiteenlopende aard, variërend van de dichter Walt Whitman (1819-1892) tot en met schrijfster Anita Loos (1888-1981) die onsterfelijk is gebleven door haar, eveneens verfilmde, roman Mannen houden van blondjes.
Tussen de spelers vinden we niet alleen Mae Marsh en Lilian Gish, wier namen lange tijd een begrip zijn gebleven, maar tevens de toentertijd met enige faam bedachte Madame Sul-Te-Wan. Ook Constance Talmadge is iemand die in latere jaren nog wel enige malen zal opduiken.
Bij de heren zien we onder anderen de latere compagnon van Griffith — Douglas Fairbanks — en King Victor, Robert Herron en Gino Corrado.
De rolprent is op 5 september 1916 beschikbaar gekomen.
Over de lengte van de film lopen de gegevens uiteen. Voor de versie die gewoonlijk wordt vertoond, staan 163 minuten. In Spanje wordt echter veertig minuten minder aangegeven. Een Britse versie telt 178 minuten.
__________
[1] Photoplay: het woord spreekt eigenlijk voor zich; een verhaal in de vorm van foto's, zoals die later ook in de vorm van gedrukte romans in foto's de ronde hebben gedaan, en hier en daar nog wel doen.
____________
Afbeeldingen
1. Theaterposter voor de film Intolerance.
2. Regisseur David Lewelyn Wark Griffith.
3. Scène uit Intolerance met Lilian Gish.
4. Acteur Douglas Fairbanks (1883-1939) kreeg bekendheid als Zorro, Robin Hood, als één der drie musketiers en als Don Juan.