Joseph Roths roman Radetzkymarsch als extra lange speelfilm zondagavond via Arte-televisie

Stuiptrekkingen van de Doppelmonarchie
De Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie presenteert op zondag 2 november, tussen 20:39 uur en 01:55 uur in de nacht op maandag een thema-avond, die zal zijn gewijd aan Das Ende der Donau-Monarchie. Dit koninklijk-keizerlijk instituut wordt ook dikwijls aangeduid met het begrip Doppelmonarchie, dan wel k-und-k-Monarchie, en tenslotte in het voorbijgaan niet zelden enigszins plagerig als Kakanien. Van het ruim vijf uur durende programma wordt vier uur en twintig minuten ingenomen door de tweedelige speelfilm Radetzkymarsch van regisseur, Axel Corti die in 1933 in Parijs werd geboren en in 1993 in het Oostenrijkse Oberndorf is overleden.
Zijn speelfilm — naar de gelijknamige roman van Joseph Roth (1894-1939), die voor het eerst in 1932 in Berlijn is verschenen — is in 1994 in de bioscopen gekomen; de pemière heeft de regisseur dus niet meer mogen meemaken.
Schrijver Joseph Roth wa als Oostenrijkse Hongaar, of Hongaarse Oostenrijker, zelf burger van de Doppelmonarchie, en als journalist heeft hij voor diverse goed gelezen, Duitstalige kranten geschreven, als laatste voor de hoog in aanzien staande Frankfurter Zeitung. In 1933 — toen zijn boeken in Duitsland werden verboden — vond hij, als Jood, het beter om uit Duitsland te vluchten, waarna hij een rondtrekkend bestaan leidde. Zijn boeken werden vervolgens in Nederland uitgegeven door Querido en Allert de Lange, beide uitgevers gevestigd te Amsterdam.

De roman
Radetzkymarsch vertelt de geschiedenis van de opkomst en ondergang van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie, en Joseph Roth schildert het portret van dat koninkrijk/keizerrijk op een zeer ironische manier. De titel alleen al kan als zodanig worden gezien: die Radetzkymarsch van Johann Strauß (1804-1849), gebaseerd op een soldatengezang dat de componist nauwelijks heeft veranderd, mocht zich in die tijd verheugen in een enorme populariteit. Nu nog altijd wordt het traditionele Nieuwjaarsconcert in en uit Wenen met dat stuk besloten.
Joseph Roth schildert de opvallende neergang van dat aspect van de Donau-monarchie aan de hand van een familie gedurende drie generaties, die alle één zoon hebben. Het verhaal start in 1839 als de Sloweense luitenant der infantere het leven van keizer Franz Josep I redt. Daarvoor wordt hij onderscheiden en onherroepelijk daaraan verbonden is een geheel nieuwe levensweg in de plaats van zijn boerenbestaan tot dan.
De geschiedenis van de familie Trotta begint in een periode dat de Habsburgse monarchie nog een periode van grote bloei beleeft. De verhoudingen binnen het grote rijk zijn in die tijd nog relatief onaangetast: dat geldt zowel voor de macht van de keizer als voor de verschillende echelons binnen die bestaande stucturen. Maar dat is eigenlijk al niet veel meer dan een façade waarachter de glorie reeds lang tanende is en de ornamentiek steeds doffer wordt.
Binnen de familie von Trotta komt de neeruitgang eveneens — zij het in heel wat kleinere porporties — dat van het brombeerachtige in het karakter van de held van Solferino niets meer over is in diens kleinzoon, Car Joseph von Trotta, aan het begin van de twintigste eeuw. Hij ziet dat andere krachten het roer zullen overnemen, doch hij is niet in staat daaraan persoonlijk deel te nemen.
In de roman Radetzkymarsch schildert Joseph Roth met nadruk de laatste decennia van de Donaumonarchie als uitvergroting van hetzelfde drama binnen de nieuwe generaties van de familie von Trotta. Dit boek geldt doorgaans als het belangrijkste boek van de veelschrijver en feuilletonist Joseph Roth.
De film van Axel Corti is een Oostenrijks-Frans-Duitse coproductie met in de internationale cast onder anderen Max von Sydow, Charlotte Rampling en Claude Rich.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de niewste Duitse pocketuitgave van de roman Radetzkymarsch van Joseph Roth in de dtv-editie.
2. Auteur Joseph Roth.
3. Voorzijde van de dtv-editie die in 1994 is verschenen naar aanleiding van het feit dat de film toen in de bioscopen kwam. Links Max von Sydow, grootvader Josep von Trotta en diens kleinzoon Carl Joseph, gespeeld door Tilma Günther heel kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. (Foto: Jan Kudela, SATEL-Film, Wien.)